Naim Bej Frasheri 1846 - 1900

Naim Bej Frasheri 1846 - 1900

Figura qendrore e letersise shqiptare te Rilindjes, ai qe u be shprehes i aspiratave te popullit per liri e perparim, si poet i madh i kombit, eshte Naim Frasheri, bilbili i gjuhes shqipe. Naimi lindi me 25 maj 1846 ne Frasher, qe ishte edhe nje qender bejtexhinjsh. Mesimet e para i mori tek hoxha i fshatit ne arabisht e turqisht. Qe i vogel nisi te vjersheronte. Studimet e mesme i kreu ne Janine, ne gjimnazin e njohur "Zosimea". Aty horizonti i tij kulturor u zgjerua se tepermi, njohu letersine, kulturen dhe filozofine klasike greke e romake, ra ne kontakt me idete e Revolucionit Borgjez Francez dhe me iluminizmin francez. Duke pervetesuar disa gjuhe, si: greqishten e vjter e te rene, latinishten, frengjishten, italishten e persishten, Naimi, jo vetem qe mori bazat e botekuptimit te vet, por njohu edhe poezine e Evropes e te Lindjes. Te gjitha keto tradita poetike ndikuan ne formimin e tij si poet. Me 1870, pas mbarimit te shkolles, shkoi per te punuar ne Stamboll, por u prek nga turbekulozi dhe u kthye ne Shqiperi ne klime me te shendetshme.


Gjate viteve 1872-1877 Naimi punoi ne Berat e ne Sarande si nepunes. Kjo periudhe pati rendesi te veçante ne formimin e tij. Atdhetar e si poet. Ai njohu me mire jeten e popullit, zakonet, virtytet dhe aspiratat e tij, gjuhen e bukur e shpirtin poetik te njerezve te thjeshte, krijimtarine popullore, bukurine e natyres shqiptare.


Nderkohe vendi ishte perfshire ne ngjarjet e medha te levizjes çlirimtare, qe do te sillnin formimin e Lidhjes Shqiptare te Prizerenitme 1878, udheheqes i se ciles ishte Abdyli, vellai me i madh i Naimit. Naimi dha ndihmesen e vet per krijimin e degeve te lidhjes ne Jugun e Shqiperise, perkrahu dhe perhapi programin e saj. Me 1880, kur veprimtaria e Lidhjes ishte ne kulm, ai shkroi vjershen e gjate "Shqiperia", ne te cilen shpalli idete kryesore te Rilindjes. Me kete krijim Naimi niste rrugen e poetit kombetar. Me 1881 Naimi u vendos perfundimisht ne Stamboll, ku u be shpirti i Shoqerise se Shkronjave dhe i levizjes se atdhetareve shqiptare. Gjithe forcat dhe talentin ia kushtoi çeshtjes kombetare, punoi per ngritjen e shkolles shqipe dhe hartoi libra per te, shkroi vjersha, perktheu e botoi vazhdimisht, duke ndihmuar per zhvillimin e letersise sone, per botim edhe te shume veprave te autoreve te tjere. Levizja kombetare, idealet e çlirimit te Shqiperise, te perparimit e te qyteterimit te saj, u bene faktori themelor qe ndikoi ne formimin e Naimit si poet e atdhetar.


Krijimtaria e gjere letrare e Naimit, me veprat poetike e didaktike, kap nje periudhe te shkurter prej 13 vjetesh (1886-1899). Vetem ne vitin 1886 ai botoi veprat "Bageti e Bujqesia", "Vjersha per mesonjtoret e para", "Histori e pergjithshme" dhe poemen greqisht "Deshira e vertete e shqiptareve", "E kendimit çunavet kendonjetoreja". Me 1885 botoi permbledhjen me vjersha persisht "Tehajylat" (enderrimet) me 1888 botoi "Diturite", me 1890 "Lulet e veres", me 1894 "Parajsa dhe fjala fluturake", me 1898 "Historia e Skenderbeut" dhe "Qerbelane" dhe me 1889 "Historia e Shqiperise". Semundja dhe lodhja e madhe ia keqesuan shendetin poetit, zemra e te cilit pushoi se rrahuri me 20 tetor 1900, ne moshen 54-vjeçare, i zhuritur nga malli per atdheun dhe me brengen qe s'e pa dot te lire.


Vdekja e poetit qe nje zi e vertete kombetare. Shqiptaret kishin humbur atdhetarin e kulluar, apostulin e shqiptarizmes, poetin e madh. Dhembjen dhe vleresimin per Naimin e shprehu bukur elegjia e Çajupit, qe niste keshtu:

Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqiperi,
mendjelarti, zemertrimi,
vjershetori si ai.



Naim Frasheri vuri themelet e letersise kombetare shqiptare. Vepra e tij shenoi lindjen e nje letersie te re me vlera te verteta artistike. Ajo shprehte aspiratat e shoqerise shqiptare te kohes dhe ndikoi fuqishem ne luften e saj per liri e progres.


Naimi krijoi traditen e letersise patriotike, qytetare, ai solli ne letersi boten shqiptare, aspiratat jetike te popullit.


Dashuria per Atdheun, popullin dhe njeriun, krenaria kombetare dhe besimi ne te ardhmen, ideja e madhe e çlirimit, formojne thelbin romantik te vepres se tij. Naimi e afroi letersine me popullin, duke trajtuar tema te reja, te ndryshme nga ato te letersise se vjeter, temat e problemet e kohes.
Ne formimin e Naimit si poet ndikuan disa faktore, por faktori kryesor ishte jeta e popullit te vet dhe levizja e tij per çlirim kombetar.


Naimi njohu disa tradita poetike te huaja, prej te cilave mori elemente qe u treten mjaft natyrshem ne vepren e vet. Por krijimtarise se tij vulen e origjinalitetit ia vuri jeta dhe tradita historike e artistike e populli te vet. Traditat poetike popullore, qe perben nje nga burimet e formimit te tij si poet, i dha shume me teper nga çdo tradite tjeter. Lidhja me te u shpreh jo vetem ne gjuhen e poezise se Naimit dhe ne figuracionin e pasur, por, ne radhe te pare, ne permbatje dhe ne frymen e saj.


Naimi eshte bilbili i gjuhes shqipe, mjeshter i fjales. Vepra e tij vuri bazat e gjuhes letrare kombetare shqipe, e cila do te njihte me vone nje zhvillim te metejshem, per te arritur gjer ne shqipen e sotme letrare kombetare te njesuar e te zhvilluar. Tradita qe krijoi Naimi, eshte e gjalle dhe frymezuese edhe ne jeten e shoqerise sone te sotme. Naimi me teper se shkrimtar, eshte poeti me i madh i Rilindjes sone Kombetare, eshte atdhetar, mendimtar dhe veprimtar i shquar i arsimit dhe i kultures shqiptare.



Veprat e Naim Frasherit



Bageti e bujqesi (Herds and Tillage; Bucharest 1886): a patriotic lyrical poem
O alithis pothos ton skipetaron (The True Desire of the Albanians; 1886): a patriotic poem in Greek
Vjersha (Verses; 1886): a collection of poetry
Lulet e veres (Summer Flowers; 1890): a collection of poetry
Mesimet (Teachings; 1894): didactic pieces
Parajsa dhe fjala fluturake (The Paradise and Flying Words)
Histori' e Skenderbeut (Skanderbeg’s Story, 1898): his main work, an epic poem
Qerbeleja (Karbala, 1898): a poem about the creation of the world according to Islam, and the Battle of Karbala
Fjalet e qiririt (The Words of the Candle)
Gjuha jone (Our Language)
O Eros (O Love) another Greek poem
Shqiperi, o jetegjate (Albania, to a Long Life)
Tehajylat (The Dream; 1885) a poem in Persian
Ti, Shqiperi, me jep nder! (You, Albania, Give Me Honor)
Tradhetorete (Traitors)
Ujku dhe qengji (The Wolf and the Sheep)
Xhelali dhe Bektashi (Xhelal and Bektash)